สำหรับเทศกาลและงานประเพณีของจังหวัดกาฬสินธุ์ในแต่ละอำเภอ สามารถเน้นที่เอกลักษณ์ท้องถิ่น วัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตที่เป็นเอกลักษณ์ของแต่ละอำเภอได้ดังนี้
1. อำเภอสหัสขันธ์
1. เทศกาลแห่ผ้าขึ้นธาตุภูสิงห์
- ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุพระพุทธบาทภูสิงห์ จัดขึ้นช่วงสงกรานต์หรือวันขึ้นปีใหม่ไทย ชาวบ้านจะรวมตัวกันแห่ผ้าขึ้นไปถวายพระพุทธบาท เพื่อขอพรให้เกิดสิริมงคล
2. งานเทศกาลชมไดโนเสาร์ (ไดโนเสาร์ฟื้นคืนชีพ)
- งานประจำปีที่จัดขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองการค้นพบซากดึกดำบรรพ์ไดโนเสาร์ที่มีชื่อเสียงของอำเภอสหัสขันธ์ ภายในงานมีการแสดงนิทรรศการ การแข่งขันประกวดขบวนพาเหรดไดโนเสาร์ และกิจกรรมสำหรับเด็ก ๆ
3. ประเพณีแข่งเรือหนองเลิง (หนองกุดแห่)
- ในช่วงปลายปีมีการแข่งเรือในหนองน้ำเลิง โดยมีทีมเรือจากหลายหมู่บ้านมาเข้าร่วมแข่งขัน ภายในงานยังมีการแสดงและตลาดนัดสินค้าพื้นเมือง
2. อำเภอคำม่วง
1. งานบุญข้าวจี่คำม่วง
- จัดขึ้นในเดือนมกราคม-กุมภาพันธ์ ชาวบ้านจะทำข้าวจี่ซึ่งเป็นขนมพื้นบ้านถวายพระและแจกจ่ายให้กับผู้มาร่วมงาน มีการแสดงวัฒนธรรมท้องถิ่นและการละเล่นพื้นบ้าน
2. งานบุญบั้งไฟคำม่วง
- ประเพณีบุญบั้งไฟที่จัดขึ้นเพื่อขอฝน ชาวบ้านจะทำบั้งไฟขนาดใหญ่และทำการแห่บั้งไฟไปยังวัด ก่อนจะมีการจุดบั้งไฟขึ้นฟ้าเพื่อขอพรจากเทพเจ้า
3. เทศกาลปลาลุ่มน้ำชีคำม่วง
- งานเฉลิมฉลองที่จัดขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองการจับปลาในฤดูน้ำลด มีการประกวดแข่งขันตกปลา การแสดงการหาปลาแบบโบราณ และการปรุงอาหารจากปลาในแม่น้ำชี
3. อำเภอสมเด็จ
1. งานสมโภชเจ้าปู่สมเด็จ
- งานบุญประเพณีที่ชาวบ้านในอำเภอสมเด็จจัดขึ้นเพื่อสมโภชเจ้าปู่สมเด็จ ภายในงานจะมีการละเล่นพื้นบ้าน ขบวนแห่ และการทำบุญตักบาตร
2. งานบุญประเพณีแห่เทียนพรรษา
- งานแห่เทียนพรรษาที่จัดขึ้นทุกปีในช่วงเข้าพรรษา ชาวบ้านจะร่วมกันทำเทียนพรรษาขนาดใหญ่ และจัดขบวนแห่ไปตามถนนของอำเภอเพื่อถวายเทียนให้กับวัดต่าง ๆ
3. งานประเพณีบุญกองข้าวสมเด็จ
- จัดขึ้นหลังฤดูเก็บเกี่ยวเพื่อขอบคุณพระแม่โพสพ ชาวบ้านจะนำข้าวจากนาเก็บรวมกันที่วัด และร่วมกันทำพิธีทำบุญขอพรเพื่อการเก็บเกี่ยวที่ดีในปีหน้า
4. อำเภอห้วยผึ้ง
1. งานบุญบั้งไฟห้วยผึ้ง
- งานบุญบั้งไฟที่จัดขึ้นในเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน เป็นประเพณีขอฝนที่สำคัญ โดยชาวบ้านจะทำบั้งไฟและแห่ไปยังวัด ก่อนจะจุดขึ้นฟ้าพร้อมกับการแสดงดนตรีพื้นบ้าน
2. เทศกาลสักการะหลวงปู่ถ้ำไทรงาม
- ประเพณีสำคัญของชาวบ้านที่เข้ามากราบไหว้และสรงน้ำหลวงปู่ถ้ำไทรงาม ชาวบ้านยังได้จัดทำพิธีกรรมเพื่อขอพรและความเป็นสิริมงคล
3. งานแข่งขันวิ่งวัวห้วยผึ้ง
- การแข่งขันวิ่งวัวที่จัดขึ้นในชุมชนท้องถิ่น โดยมีการนำวัวเข้ามาแข่งขันในสนามวิ่งภายในหมู่บ้าน ถือเป็นการแข่งที่สนุกสนานและสร้างความสัมพันธ์ในชุมชน
5. อำเภอนาคู
1. งานบุญผะเหวดนาคู
- งานบุญผะเหวดถือเป็นงานประเพณีสำคัญที่ชาวบ้านจะรวมตัวกันฟังเทศน์มหาชาติ และทำขบวนแห่พระเวสสันดร ถือเป็นการสร้างความเป็นสิริมงคลให้กับหมู่บ้าน
2. งานเทศกาลสรงน้ำหลวงปู่ดู่
- งานสรงน้ำหลวงปู่ดู่จัดขึ้นในช่วงสงกรานต์ ชาวบ้านจะมาร่วมกันสรงน้ำและขอพรจากหลวงปู่ดู่ที่วัดภูเขาไฟนาคู โดยถือเป็นประเพณีที่สำคัญในการเสริมสิริมงคล
3. ประเพณีแห่ปราสาทผึ้งนาคู
- การสร้างปราสาทผึ้งที่ทำจากขี้ผึ้งและดอกไม้สดเพื่อถวายพระพุทธรูปในช่วงออกพรรษา ชาวบ้านจะมีการแห่ปราสาทไปที่วัดและทำบุญตักบาตร
6. อำเภอเขาวง
1. งานประเพณีแห่เทียนเข้าพรรษาเขาวง
- งานแห่เทียนเข้าพรรษาเป็นประเพณีที่ชาวบ้านจะทำเทียนขนาดใหญ่และจัดขบวนแห่ไปถวายให้วัดต่าง ๆ ในอำเภอ
2. งานเทศกาลผีตาโขนเขาวง
- งานเทศกาลที่คล้ายกับงานผีตาโขนของจังหวัดเลย ชาวบ้านจะสวมหน้ากากผีตาโขนและเดินขบวนแห่ไปตามถนน พร้อมกับการแสดงวัฒนธรรมท้องถิ่น
3. งานสรงน้ำหลวงปู่โต
- งานสรงน้ำหลวงปู่โตที่วัดเขาวงกต ชาวบ้านจะมารวมตัวกันเพื่อสรงน้ำและขอพรจากหลวงปู่โต เพื่อความเป็นสิริมงคล
7. อำเภอกุฉินารายณ์
1. เทศกาลแห่ผ้าขึ้นพระธาตุเชิงชุม
- ชาวบ้านจะร่วมกันแห่ผ้าขึ้นไปถวายพระธาตุเชิงชุมเพื่อขอพรในช่วงเทศกาลสงกรานต์ นอกจากนี้ยังมีการทำบุญตักบาตรและการแสดงวัฒนธรรมพื้นบ้าน
2. งานประเพณีบุญข้าวจี่กุฉินารายณ์
- งานประเพณีที่ชาวบ้านจะร่วมกันทำข้าวจี่ ซึ่งเป็นอาหารพื้นเมือง และนำไปถวายพระที่วัด พร้อมกับการแสดงวัฒนธรรมและการแข่งขันทำข้าวจี่
3. งานประเพณีบุญกฐินสามัคคี
- ชาวบ้านจะจัดงานกฐินสามัคคีเพื่อร่วมกันถวายผ้ากฐินให้กับวัดต่าง ๆ ในพื้นที่ เพื่อเสริมบุญและความสามัคคีในชุมชน
เทศกาลและงานประเพณีเหล่านี้สะท้อนถึงวิถีชีวิตและวัฒนธรรมที่หลากหลายของแต่ละอำเภอในจังหวัดกาฬสินธุ์ โดยมีความเชื่อและความศรัทธาที่เป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่น
